Οι εκπαιδευτικοί και οι παιδοψυχίατροι παρατηρούν ότι πλέον οι μαθητές έχουν μεγαλύτερη δυσκολία συγκέντρωσης από προηγούμενες γενιές. Δυστυχώς, έχει μειωθεί η ηλικία που τα παιδιά θα έρθουν σε επαφή με την τεχνολογία και την γρήγορη εναλλαγή των εικόνων της και θα αποκτήσουν δική τους ηλεκτρονική συσκευή.
Όσο περισσότερη τηλεόραση βλέπουν τα παιδιά, ηλικίας μικρότερης των 3 ετών, οι πιθανότητες εμφάνισης προβλήματος συγκέντρωσης αυξάνονται κατά 10%. Αντιθέτως, κάθε ώρα διανοητικής διέγερσης του εγκεφάλου από δραστηριότητες όπως θέατρο, ανάγνωση από τους γονείς, επίσκεψη σε μουσεία, μειώνει την πιθανότητα κατά 30%.
Τα παραπάνω επισημαίνει η Παιδοψυχίατρος – Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια, Επιστημονική Συνεργάτης Παίδων ΜΗΤΕΡΑ, Φρίντα Κωνσταντοπούλου εξηγώντας ότι «ως διάσπαση προσοχής ορίζεται η δυσκολία του εγκεφάλου να εστιάσει την συγκέντρωσή του σε ένα ερέθισμα, αγνοώντας τα υπόλοιπα ερεθίσματα που μπορεί να συνυπάρξουν, ιεραρχώντας την ανάγκη για συγκέντρωση στο πιο σημαντικό.
Πρόκειται για μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή, που εκδηλώνεται πριν τα τρία έτη ζωής και οφείλεται και σε κληρονομικούς παράγοντες. Ο σύγχρονος όμως ψηφιακός τρόπος ζωής, με ανάγκη για ταυτόχρονη απασχόληση του εγκεφάλου με πολλές δραστηριότητες (multitasking) προκαλεί αναπόφευκτα τη διάσπαση της προσοχής μας».
Ο εγκέφαλος λειτουργεί όπως ένας υπολογιστής. Έχει την προσωρινή μνήμη για να εκτελεί τις τρέχουσες εργασίες και την βαθύτερη μνήμη, στην οποία περνάνε οι πληροφορίες για να απομνημονευθούν. Χρειάζονται 18 λεπτά για την πλήρη συγκέντρωση σε μία δραστηριότητα. Οποιοδήποτε ερέθισμα διασπάσει τη λειτουργία της προσωρινής μνήμης – π.χ., έλεγχος ενός email, θα έχει ως αποτέλεσμα τη διαγραφή των πληροφοριών, πριν την αποθήκευσή τους.
Δεδομένου ότι ο μέσος όρος χρήσης του κινητού μας είναι κάθε 15 λεπτά, αντιλαμβανόμαστε τον περιορισμένο όγκο αποθήκευσης των πληροφοριών. Η συνεχής διάσπαση της προσοχής συντηρεί μια δυσλειτουργική διακύμανση της κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες, με συνέπεια ποικίλα συμπτώματα άγχους. Επιπλέον, ανατροφοδοτείται η ντοπαμίνη, ο νευροδιαβιβαστής της ευφορίας, όταν ο εγκέφαλος επεξεργάζεται συνεχώς καινούργια ερεθίσματα στα νευρωνικά κυκλώματα επιβράβευσης του, με αποτέλεσμα να αναζητάει εθιστικά την διάσπαση της προσοχής του, με ανούσια συνήθως ερεθίσματα.
Γι’ αυτό, διεγείρεται η ανάγκη να διαβάσουμε το μήνυμα στα εισερχόμενα, λαμβάνοντας ντοπαμινική ανταμοιβή, διαφορετικά υποφέρουμε από την εκκρεμότητα. Επίσης, για αυτό νιώθουμε την ανάγκη να ελέγχουμε συνέχεια το κινητό μας.
Μακροπρόθεσμα, σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, η συνεχής έκθεση του εγκεφάλου σε πολλαπλά ταυτόχρονα ερεθίσματα, προκαλεί μείωση του IQ έως και 15 μονάδες, παρόμοια με εκείνη ανθρώπων που αγρυπνούν».
Πότε όμως η χρήση του διαδικτύου σε παιδιά και εφήβους γίνεται ανησυχητική; «Για το 36% των οικογενειών, οι καυγάδες είναι καθημερινοί για το συγκεκριμένο θέμα», τονίζει η κ. Κωνσταντοπούλου και προσθέτει πως «προφανώς και μετά τα χρόνια της πανδημίας τα ποσοστά χρήσης τους διαδικτύου σε εφήβους και παιδιά έχουν εκτοξευθεί».
Συνέπειες κατάχρησης
- Πνευματική κόπωση: Αρνητική επίδραση στην εκπλήρωση των μαθησιακών τους καθηκόντων και πτώση των μαθησιακών τους επιδόσεων.
- Μείωση της μνημονικής ικανότητας: Η τεχνολογία έχει κάνει εύκολη την διαδικασία της απομνημόνευσης, με αποτέλεσμα να μην την εξασκούμε.
- Διάσπαση προσοχής – διαταραχές ύπνου: Ό χρόνος που κοιμούνται τα παιδιά στην εποχή μας, τείνει να μειώνεται. Η στέρησή του επιβαρύνει όλα τα συμπτώματα.
- Διαταραχές διατροφής
- Έκθεση σε κινδύνους – εκφοβισμός
- Σεξουαλική εκμετάλλευση
- Αγχώδεις διαταραχές: Εξαιτίας της συνεχούς έκκρισης αδρεναλίνης και κορτιζόλης κατά τη διάρκεια εικονικών δραστηριοτήτων. Οι μακροχρόνιες αγχώδεις διαταραχές, σωματοποιούνται με αποτέλεσμα την εμφάνιση σωματικών ενοχλημάτων όπως κεφαλαλγίες, γαστρεντερικά ενοχλήματα, ορμονικές διαταραχές, αυτοάνοσα, σακχαρώδης διαβήτης.
- Κατάθλιψη: Βασικό σύμπτωμα της κατάθλιψης στην εφηβική ηλικία είναι η επιθετική συμπεριφορά. Ένα άλλο σημαντικό σύμπτωμα, που επηρεάζεται από την κοινωνία των εφηβικών group είναι οι αυτοτραυματικές συμπεριφορές.
- Κοινωνική και επικοινωνιακή δυσλειτουργία: Διάβρωση του τρόπου συμπεριφοράς των ανθρώπων και εκμηδένιση του κοινωνικού ιστού.
- Παραμέληση ενασχόλησης με υγιείς και απαραίτητες για την ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη δραστηριότητες, όπως ενασχόληση με τον αθλητισμό, τις τέχνες, κ.ά.
- Βίαιη συμπεριφορά: Εξοικείωση με τη βία, χωρίς συναίσθηση και ενσυναίσθηση.
Χρήσιμες συμβουλές προς τους γονείς
- Ποια είναι η κατάλληλη ηλικία απόκτησης κινητού;
Το 2012, η μέση ηλικία απόκτησης κινητού ήταν τα 12 έτη, τώρα είναι στα 10, ενώ η πάροδος του χρόνου, σε συνδυασμό με την εξάπλωση της τεχνολογίας, ωθεί την ηλικία απόκτησης του κινητού ακόμα χαμηλότερα.
Δεν υπάρχει κατάλληλη ηλικία, όσο το αργότερο ανοίξει το κουτί της Πανδώρας, τόσο το καλύτερο. Προφανώς, εξαρτάται από την ωριμότητα του παιδιού και της οικογένειας, από την εκπαίδευση και την παιδεία, για την οποία θα πρέπει να έχουν φροντίσει οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί, όλα τα προηγούμενα χρόνια.
Συγκεκριμένα, η ψηφιακή εκπαίδευση, αποτελεί σύγχρονη ανάγκη, η εκπαίδευση για την αξία της πληροφορίας και της ιδιωτικότητας. Συνήθως, δεν εξαρτώνται παιδιά που ασχολούνται εποικοδομητικά με τους υπολογιστές, τον προγραμματισμό, τη ρομποτική κ.ά., αλλά όσοι ασχολούνται αποκλειστικά με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, βιντεοπαιχνίδια κ.λπ.
Δίνοντας σε ένα παιδί κινητό με δυνατότητα εφαρμογών στα κοινωνικά δίκτυα, είναι σαν να του δίνεις ένα αυτοκίνητο, χωρίς να ξέρει πως να χρησιμοποιήσει το γκάζι, το φρένο, τη ζώνη ασφαλείας και να το αφήνεις σε οδό ταχείας κυκλοφορίας, μόνο του. - Οφείλουμε στην ομαλή λειτουργία της οικογένειας και στην υγιή ανάπτυξη των παιδιών μας, από μικρή ηλικία να θεσπίζουμε κοινά και σαφή όρια και κανόνες.
- Επικοινωνούμε αληθινά με τα παιδιά μας από μικρή ηλικία και τα παρακολουθούμε διακριτικά, από απόσταση, ανάλογα με την ηλικία τους.
- Μαθαίνουμε στα παιδιά μας τη σωστή χρήση του διαδικτύου (ψηφιακή παιδεία), χρησιμοποιώντας το οι ίδιοι, με σωστό και κοινωνικά αποδεκτό τρόπο. Είμαστε η πρώτη γενιά που μεγαλώνουμε παιδιά στην ψηφιακή εποχή, χωρίς προσωπικές εμπειρίες και με ελάχιστες γνώσεις.
- Τους μαθαίνουμε την επικοινωνία, την κοινωνική αλληλεπίδραση και την ενσυναίσθηση. Η οικογένεια και οι φίλοι αποτελούν σημαντικές αξίες, στις οποίες θα πρέπει να επενδύσουμε. Μπορούμε να αντικαταστήσουμε τα sms, τα likes και τα tags, με το χάδι, την αγκαλιά και την επικοινωνία.
- Διεγείρουμε το μυαλό τους και την σκέψη τους, με υγιή ερεθίσματα. Προσπαθούμε να αποκτήσουν υγιείς συνήθειες. «Οι αλυσίδες της συνήθειας είναι πολύ ελαφριές για να γίνουν αισθητές, αλλά πολύ βαριές για να σπάσουν».
- Χαλαρώνουμε τους ταχείς οικογενειακούς ρυθμούς με τις πολλαπλές δραστηριότητες και απολαμβάνουμε χρόνο μεταξύ μας. Δημιουργούμε αναμνήσεις για τα παιδιά μας, που θα τις κουβαλάνε μαζί τους και θα τα στηρίξουν στο μέλλον τους. Για να δημιουργηθούν θα πρέπει να ζούμε την κάθε στιγμή συνειδητά. Μια καλή λύση είναι η συνειδητή αποσύνδεση από την ηλεκτρονική πραγματικότητα, για συγκεκριμένες ώρες ή ημέρες (intermittent internet fasting, διαλειμματική ηλεκτρονική νηστεία).
- Αντιμετωπίζουμε με υπομονή και θετικό τρόπο τις αρνητικές τους συμπεριφορές. Η παιδεία πρέπει να αντικαταστήσει την τιμωρία, αν θέλουμε να μεγαλώσουμε ψυχικά υγιείς ενήλικες, που θα γνωρίζουν τον σωστό τρόπο αλληλεπίδρασης μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο.
- Αναγνωρίζουμε έγκαιρα διαφορές στην συμπεριφορά των παιδιών μας και αναζητάμε βοήθεια από ειδικά εκπαιδευμένους επαγγελματίες, όσο το δυνατόν ταχύτερα. Δεν πανικοβαλλόμαστε, αλλά δεν υποτιμούμε και ανησυχητικές συμπεριφορές, οι οποίες ήδη αναφέρθηκαν.
- Τέλος, θα πρέπει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας το ρητό του Κλεόβουλου του Λίνδιου, «μέτρον άριστον».
