Ο βιασμός είναι η πιο ακραία μορφή σεξουαλικής κακοποίησης που μπορεί να υποστεί ένα άτομο. Βιασμός θεωρείται η σεξουαλική πράξη η οποία πραγματοποιείται χωρίς τη συγκατάθεση του ενός ατόμου, συνεπώς επιβάλλεται με βίαιο τρόπο υπο την απειλή του ατόμου για την υγεία και τη ζωή του. Το φαινόμενο του βιασμού είναι αρκετά συχνό αν και καλύπτεται από ένα «σκοτεινό αριθμό», δηλαδή, δεν καταγγέλλεται πάντα λόγω κυρίως του φόβου για την κοινωνική αντίδραση απέναντι στο θύμα και το φόβο του στιγματισμού. Έτσι φαίνεται ότι πολύ λιγότερα περιστατικά από αυτά που πραγματικά συμβαίνουν καταλήγουν στην αστυνομία και ακόμη λιγότερα προχωρούν στη δικαιοσύνη. Φαίνεται περίπου το 10% των γυναικών έχουν πέσει θύμα σεξουαλικής κακοποίησης στην Ελλάδα ενώ το 1% των ανηλίκων (αγόρια ή κορίτσια) θα γίνουν θύμα σεξουαλικής κακοποίησης κάποια στιγμή μέχρι την ενηλικίωση. Βιασμοί προκύπτουν τόσο από άγνωστα προς το άτομο άτομα όσο και μέσα από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον. Ιδιαίτερα όταν το θύμα είναι ανήλικο, οι έρευνες δείχνουν ότι πιο συχνά προκύπτει μέσα από το περιβάλλον του παιδιού και σπανιότερα από αγνώστους.
Επιπτώσεις του βιασμού
Ο βιασμός στιγματίζει το θύμα για πολύ καιρό και σε ορισμένες περιπτώσεις για μία ολόκληρη ζωή και αυτό γιατί πέρα από τις σωματικές κακώσεις ακόμα και την ενδεχόμενη εγκυμοσύνη μετά από βιασμό δημιουργεί και πολύ έντονες ψυχολογικές «κακώσεις». Έτσι το θύμα αρχικά έρχεται αντιμέτωπο με προβλήματα σωματικά και τις συνέπειές τους όπως την απόφαση για άμβλωση ή όχι, την σωματική αποθεραπεία, εξετάσεις για νοσήματα κ.α. ενώ παράλληλα αντιμετωπίζει το ψυχικό τραύμα που αποφέρει μία τέτοια πράξη. Κάθε άτομο αντιδρά διαφορετικά απέναντι σε αυτό το γεγονός. Άλλοι μπορεί να περάσουν άμεσα σε μία φάση σοκ και μουδιάσματος, άλλα θύματα μπορεί να εμφανίσουν μία προσωρινή ηρεμία και αίσθηση ελέγχου της κατάστασης ενώ άλλα θύματα βιαμού μπορεί να εκδηλώσουν έντονες αντιδράσεις. Τα συνηθέστερα συναισθήματα του θύματος βιασμού είναι το σύνδρομο μετατραυμτικού στρες το οποίο χαρακτηρίζεται από ένα αρχικό «μούδιασμα», έντονο τρόμο και φόβο που μπορεί να συνοδεύεται από προβλήματα ύπνου όπως εφιάλτες ή αυπνίες. Το σύνδρομο μετατραυματικού στρες μπορεί να προκύψει άμεσα από το συμβάν είτε με καθυστέρηση αρκετών ημερών. Άλλο ένα χαρακτηριστικό σύμπτωμα του συνδρόμου είναι η επαναβίωση του γεγονότος μέσα από την επαναφορά εικόνων και αναμνήσεων. Αυτό μπορεί να συμβαίνει είτε στον ύπνο του θύματος είτε και κατά τη διάρκεα της ημέρας ιδιαίτερα όταν εκτείθεται σε καταστάσεις που λειτουργούν ως υπενθύμιση π.χ. να περάσει από το ίδιο μέρος του συμβάντος ή από ένα μέρος παρόμοιο, να συναντήσει ένα άτομο που εξωτερικά ομοιάζει στο θύτη κ.τ.λ.
Σε πολλές περιπτώσεις ο φόβος αλλά και ο θυμός δεν υποχωρούν και εγκαθίστανται για πολύ καιρό με αποτέλεσμα το θύμα να αναπτύξει φοβικές συμπεριφορές και αποφευκτικές προς τους άλλους ανθρώπους. Δεν είναι σπάνιο το θύμα να αποκτήσει μία εσφαλμένη εικόνα για τον εαυτό του με συναισθήματα ευθύνης και ενοχής για το γεγονός. Αυτό μπορεί να έχει μακροπρόθεσμα αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή του ατόμου καθώς μπορεί να οδηγήσει σε εγκατάλειψη δραστηριοτήτων, αποφύγη σύναψης διαπροσωπικών σχέσεων, εγκατάλειψη εργασίας και κοινωνική απομώνωση
Πολλές φορές τα ίδια τα θύματα ενοχοποιούνται και αμφιβάλουν για το αν τελικά αντιστάθηκαν ή προέτρεψαν αυτή την πράξη. Συνήθως όμως τα βασικότερα συναισθήματα είναι φόβος, έλλειψη εμπιστοσύνης στο άλλο φύλο, θυμός και οργή για αυτό που συνέβη και ανάγκη για εκδίκηση και δικαιοσύνη.
Πως μπορεί να βοηθηθεί ένα άτομο που έχει γίνει θύμα σεξουαλικής κακοποίησης
Αυτό που σίγουρα γνωρίζουμε είναι το ψυχικό τραύμα του βιασμού θα επουλωθεί πολύ πιο αργά και δύσκολα από τα σωματικά τραύματα και γι’ αυτό το λόγο είναι σημαντικό τα θύματα να δέχονται έγκαιρη υποστήριξη. Είναι λοιπόν, πολύ σημαντικό τα προσφιλή πρόσωπα του ατόμου να δείξουν κατανόηση και να είναι υποστηρικτικά με κάθε τρόπο, πρακτικό, συμβολικό και συναισθηματικό. Αυτό σημαίνει ότι το περιβάλλον θα πρέπει να βοηθήσει το άτομο να διηγηθεί το περιστατικό, να εκφράσει τα συναισθήματά του, και κυρίως να το ενισχύσει να καταφύγει στις αρχές και να μην το αποσιωπήσει. Η διεκδίκηση και η ανάγκη απόδοσης δικαιοσύνης είναι σημαντικά βήματα στη διαδικασία επούλωσης του ψυχικού τραύματος του θύματος. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι οι άντρες του περιβάλλοντος του θύματος, εφόσον το θύμα είναι γυναίκα, να δείξουν κατανόηση και στήριξη. Ειδικότερα αν το θύμα είναι ανήλικο και αναφέρει στην οικογένειά του κάποιο περιστατικό σεξουαλικής κακοποίησης, η οικογένεια θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή και να αποφύγει να το ενοχοποιήσει ή να το διαψεύσει. Δεν είναι καλό να προσπαθήσει να αποσιωπηθεί το γεγονός με την ελπίδα ότι θα ξεχαστεί γιατί με αυτόν τον τρόπο το πιθανότερο είναι να ενοχοποιηθεί το ίδιο το θύμα και να περιπλέξει περισσότερο τα συναισθήματά του.
Σίγουρα είναι καλό το άτομο μόνο του ή με την οικογένειά του να απευθυνθεί σε ειδικούς ψυχικής υγείας, εξειδικευμένους σε θέματα σεξουαλικής κακοποίησης ώστε να δεχθεί την κατάλληλη υποστήριξη για όσο διάστημα νιώθει ότι το έχει ανάγκη. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι ένας βιασμός πλήττει και την οικογένεια του θύματος συναισθηματικά και γι’ αυτό το λόγο χρειάζεται να εμπλακούν στη θεραπευτική διαδικασία ή σε κάποια μορφή συμβουλευτικής και τα κοντινά πρόσωπα του θύματος όπως γονείς ή σύζυγος.
Ψυχολόγος
