Σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 22 του Ποινικού Κώδικα: “1. Δεν είναι άδικη η πράξη που τελείται σε περίπτωση άμυνας.”
Αυτό σημαίνει ότι η πράξη δεν τιμωρείται.
Τι είναι όμως η άμυνα και ποιες είναι οι προϋποθέσεις της ώστε να είναι νόμιμη;
Σύμφωνα, με την παρ. 2 του ίδιου άρθρου, κατάσταση νόμιμης άμυνας υπάρχει όταν συντρέχει:
- Επίθεση άδικη και παρούσα: θα πρέπει δηλαδή να υπάρχει α) επίθεση που αντικειμενικά αντιφάσκει προς το δίκαιο και β) η επίθεση να είναι παρούσα και ως τέτοια θεωρείται εκείνη που έχει αρχίσει να πραγματοποιείται και να εξακολουθεί καθώς και όταν αμέσως και ασφαλώς επίκειται η πραγμάτωσή της.
- Αμυντική πράξη, δηλαδή αναγκαία προσβολή των εννόμων αγαθών του επιτιθέμενου στην οποία προβαίνει ο αμυνόμενος για να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλον.
Επομένως, εφόσον συντρέχουν τα παραπάνω, δικαίωμα σε για την απόκρουση της επίθεσης έχει κατ’ αρχάς το ίδιο το άτομο που δέχεται την παρούσα και άδικη επίθεση, π.χ. εκείνος που δέχεται σωματική βία. Δικαιούται, όμως να αμυνθεί, και οποιοσδήποτε τρίτος βρίσκεται ενώπιον της εγκληματικής αυτής ενέργειας οπότε και γίνεται λόγος για “άμυνα υπέρ τρίτου”, π.χ. κάποιος βλέπει ένα άγνωστο πρόσωπο να παραβιάζει το αυτοκίνητo γείτονα του και απωθεί τον δράστη.
Σύμφωνα δε με την παρ. 3. του άρθρου 22 Π.Κ.. “Το αναγκαίο μέτρο της άμυνας κρίνεται από το βαθμό επικινδυνότητας της επίθεσης, από το είδος της βλάβης που απειλούσε, από τον τρόπο και την ένταση της επίθεσης και από τις λοιπές περιστάσεις”.
Τα παραπάνω αποτελούν κριτήρια, με βάση τα οποία κρίνεται το αναγκαίο μέτρο της άμυνας. Δηλαδή, το μέτρο κρίνεται αντικειμενικά από το δικαστήριο: λαμβάνεται υπόψη το σύνολο των περιστάσεων που υποπίπτουν στην αντίληψη ενός αντικειμενικού παρατηρητή κατά τον χρόνο της επίθεση και δεν αξιολογείται μόνο η αντίληψη του δράστη.
Έτσι, εάν ο αμυνόμενος υπερβεί το αναγκαίο μέτρο, δεν βρίσκεται σε κατάσταση νόμιμης άμυνας αλλά θα τιμωρηθεί για την πράξη του, με ελαττωμένη ποινή, εάν η υπέρβαση έγινε με πρόθεση. Εάν, πάλι, έγινε από αμέλεια θα τιμωρηθεί για την διάπραξη του σχετικού αδικήματος εξ αμελείας, εφόσον προβλέπεται από την ισχύουσα νομοθεσία τιμώρησή του όταν τελείται εξ αμελείας.
Εάν, πάντως, η υπέρβαση του μέτρου έγινε εξαιτίας φόβου ή ταραχής, ο δράστης μένει ατιμώρητος.
Ακόμη, δεν απαλλάσσεται από την ποινή που ορίζει ο νόμος όποιος με πρόθεση προκάλεσε την επίθεση άλλου για να διαπράξει εναντίον του αξιόποινη πράξη με το πρόσχημα της άμυνας.
