Φως σε ένα από τα πιο σημαντικά ναυάγια που «φιλοξενούνται» στον βυθό του Αιγαίου έριξε η έρευνα, καθώς ταυτοποιήθηκε ο «Αφρικανός Μαρκήσιος» (AFRICAN MARQUIS), ένα εξαιρετικά σπάνιο «καναδέζικο liberty», που κείτεται στα νερά της βραχονησίδας Πλάτη, στα νοτιοδυτικά Δωδεκάνησα, από το 1958.
Όπως σημειώνει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο ερευνητής Κώστας Θωκταρίδης, πρόκειται για ένα ανεκτίμητης αξίας ναυάγιο καθώς πλέον δεν διασώζεται κανένα από τα 356 πλοία αυτού του τύπου που ναυπηγήθηκαν στον Καναδά κατά τη διάρκεια του πολέμου. «Τα Liberty, καναδέζικα ή αμερικάνικα, ουσιαστικά έκριναν την έκβαση της μάχης για την τροφοδοσία της Μεγάλης Βρετανίας δια θαλάσσης» προσθέτει ίδιος.
Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Αν έπιανε κανείς το νήμα της ιστορίας, θα ξεκινούσε από το γεγονός ότι οι μεγάλες απώλειες εμπορικών πλοίων που προκαλούσαν τα γερμανικά υποβρύχια είχαν γύρει την πλάστιγγα στην μεριά του Άξονα θέτοντας σε κίνδυνο την έκβαση της Μάχης του Ατλαντικού. Έτσι η βρετανική κυβέρνηση προχώρησε το 1940 στην ναυπήγηση φορτηγών πλοίων ενός τύπου βασισμένου στο προπολεμικό σχέδιο «North Sands». Αυτό επιλέχθηκε καθώς ήταν απλό, οικονομικό και ταυτόχρονα με μεγάλη μεταφορική ικανότητα επιτρέποντας τη μεταφορά φορτίου 10.000 τόνων. Χρησιμοποιώντας το ναυπηγικό σχέδιο των «North Sands», ναυπηγήθηκαν στον Καναδά 204 εμπορικά πλοία για λογαριασμό του Βρετανικού Υπουργείου Πολεμικών Μεταφορών, στα οποία δόθηκαν ονόματα με το πρόθεμα «Fort», καθώς και 21 βοηθητικά στόλου. Επιπλέον 135 πλοία του ιδίου τύπου ναυπηγήθηκαν για λογαριασμό της Καναδικής κυβέρνησης στα οποία δόθηκαν ονόματα με το πρόθεμα «Park».
Το σχέδιο «North Sands» κατόπιν χρησιμοποιήθηκε από τις ΗΠΑ σε μια πιο βελτιωμένη μορφή για τις ανάγκες του δικού τους ναυπηγικού προγράμματος. Συνολικά ολοκληρωθήκαν 2.710 πλοία τύπου EC2-S-C1 που έμειναν γνωστά ως Liberty. Οπτικά, η βασική διαφοροποίηση τους ήταν στη διάταξη του κομοδέσιου τους που ήταν σε μια ενιαία δομή, ενώ στα καναδέζικα πλοία και στα Ocean ένα επιπλέον αμπάρι χώριζε τη γέφυρα από το υπόλοιπο κομοδέσιο.
Τα Liberty στην Ελλάδα
Από τα καναδέζικης ναυπήγησης πλοία τύπου Fort και Park τα τριάντα ένα απολέσθηκαν από πολεμικές αιτίες και τέσσερα ακόμη σε ναυτικά ατυχήματα. Μετά το τέλος του πολέμου τα «επί δανεισμό» πλοία επιστράφηκαν από τη Βρετανία στις ΗΠΑ και τον Καναδά και εκποιήθηκαν σε ιδιώτες εφοπλιστές προκειμένου να αναπληρώσουν κάποιες από τις απώλειες που είχαν υποστεί στα έξι χρόνια του πολέμου. Περί τα πενήντα τέσσερα από τα Fort και περί τα εβδομήντα από τα Park, περιήλθαν σταδιακά σε Έλληνες εφοπλιστές και έμειναν γνωστά ως «καναδέζικα λίμπερτυ». Εφοπλιστικοί οίκοι όπως των Ρεθύμνη & Κουλουκουντή, Λύρα, Λαιμού, Γουλανδρή, Πατέρα και Λύρα απέκτησαν αρκετά από τα καναδέζικα πλοία αναγνωρίζοντας επιτυχώς τις δυνατότητες επικερδούς εκμετάλλευσης τους. Το AFRICAN MARQUIS είναι το μοναδικό από αυτά που βυθίστηκε στην ελληνική επικράτεια.
Το African Marquis
Το AFRICAN MARQUIS είχε ναυπηγηθεί το 1943 στο Vancouver ως FORT GLENORA. Το διαστάσεων 134,1 x 17,4 μέτρων σκάφος διέθετε πριτσινωτό κύτος και τρεις λέβητες που έκαιγαν κάρβουνο. Ως FORT GLENORA συμμετείχε κατά τη διάρκεια του πολέμου σε πενήντα τέσσερις νηοπομπές. Τον Ιούνιο του 1943 πραγματοποίησε τον πρώτο του υπερατλαντικό διάπλου, από την Νέα Υόρκη στο Λίβερπουλ και από εκεί μετέβη στο Γιβραλτάρ και το Πορτ Σάιδ. Συνέχισε να συμμετέχει σε νηοπομπές μεταξύ Βρετανίας, Μεσογείου, βόρειας Αφρικής και ανατολικών ακτών των ΗΠΑ, μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που το βρήκε στην Ινδία.
Το 1950 εκποιήθηκε και περιήλθε στην N.G.Kyriakides Shipping Co. Ltd. με έδρα το Λονδίνο και μετονομάστηκε GEORGE K. Προτού ξεκινήσει τα ταξίδια του, το σκάφος στάλθηκε στα ναυπηγεία όπου μετατράπηκε για να καίει πετρέλαιο στους λέβητες του. Το 1956 το σκάφος ύψωσε σημαία Λιβερίας κατόπιν πώλησης του στην ιταλικών συμφερόντων West Africa Navigation Ltd. και μετονομάστηκε AFRICAN MARQUIS. Στις 25 Φεβρουαρίου 1958 βυθίστηκε στη νησίδα Πλατή, ενώ μετέφερε μετάλλευμα από τη Μόρφου της Κύπρου στο Αμβούργο. Την επομένη ημέρα το πλοίο έσπασε σε δυο τμήματα και βυθίστηκε, οπότε εγκαταλείφθηκε ως τεκμαρτή κατασκευαστική απώλεια.
Το πολύτιμο φορτίο του ανελκύστηκε από την εταιρία ναυαγιαιρεσιών των αδελφών Ξηραδάκη. Δυο δύτες που συμμετείχαν στις εργασίες ήταν οι αδελφοί Θεόφιλος και Νικήτας Κλήμης, ένα δυναμικό δίδυμο που είχε στον απολογισμό του την ανέλκυση δεκάδων ναυαγίων. Ο ίδιος θα ανέφερε ότι τα κουβούσια των αμπαριών βρίσκονταν στα 20-22 μέτρα βάθους και πως είχε χρειαστεί να κοπούν τμήματα που εμπόδιζαν στην ανέλκυση του φορτίου χαλκού, το οποίο κατόπιν μεταφέρθηκε στα Πηγάδια της Καρπάθου.
Στον βυθό του Αιγαίου
«Το βυθισμένο AFRICAN MARQUIS μήκους 134 μέτρων ξεπροβάλλει από τα 32 μέτρα βάθος εντυπωσιάζοντας τον δύτη με τον όγκο του. Παρατηρώντας προσεκτικά κάποιος θα διαπιστώσει ότι τα ελάσματα είναι πριτσινωτά στο κύτος. Η πλώρη προκαλεί δέος καθώς ακουμπάει με έμπλωρη κλίση στον βυθό, ενώ η καδένα της άγκυρας κρέμεται στο κατάστρωμα» λέει ο Κώστας Θωκταρίδης ο οποίος, εκτός επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας Planet Blue, πραγματοποίησε την ιστορική και αρχειακή έρευνα μαζί με τον Άρη Μπιλάλη.
«Μεγάλο μέρος του κύτους έχει καταπέσει στο βυθό και ανάμεσα στην πλώρη και το κομοδεσίου βρίσκονται διάσπαρτες λαμαρίνες, και σωληνώσεις από το άλλοτε δίκτυο ατμού. Η πρύμνη του ναυαγίου είναι ανεστραμμένη με το κατάστρωμα να ακουμπάει το βυθό. Η προπέλα δεν βρίσκεται στη θέση τους μιας και η υψηλή αξία της την κατέστησε έναν από τους πρώτους στόχους των ανελκυστών» προσθέτει ακόμη. Όσο για το θέαμα, κάθε άλλο παρά αδιάφορο μπορεί να αφήσει τον επισκέπτη: «Ο χώρος του ναυαγίου βρίθει από θαλάσσια ζωή προσφέροντας στον δύτη μια σπάνια καταδυτική εμπειρία με την υποβρύχια ορατότητα να ξεπερνά τα τριάντα μέτρα».
ΑΠΕ-ΜΠΕ
