Με εκτίμηση
Η Άγκυρα έχει την ψευδαίσθηση ότι με τακτικισμούς θα αποκαταστήσει την αξιοπιστία της χωρίς κόπο, ενδεχομένως διεξάγοντας ένα διάλογο άνευ περιεχομένου
Η ομιλία του Τούρκου προέδρου από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ ήταν αποκαλυπτική της πρόσληψης που έχει για τη θέση της χώρας του στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Τοποθετήθηκε ως ηγέτης ενός κράτους με πλανητική ισχύ και ερείσματα, αναφέρθηκε σχεδόν σε όλα τα φλέγοντα διεθνή ζητήματα, κατέκρινε εμφατικά τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας γιατί με τις διαφορές τους δεν επιτρέπουν τη διαχείριση και επίλυση συγκρούσεων, ανέδειξε την Τουρκία σε κεντρική δύναμη του διεθνούς συστήματος, με διάθεση μεσολάβησης σε πεδία κρίσεων αλλά και τάσεις αυτονόμησης από κάθε επιρροή τρίτων δυνάμεων, ενώ δεν παρέλειψε να μιλήσει εξ ονόματος των απανταχού του κόσμου μουσουλμάνων. Αν επιχειρούσαμε να σχηματοποιήσουμε την προσέγγιση Ερντογάν, αυτή παραπέμπει σε μορφή ενός κινήματος Αδεσμεύτων (σε μια πολύ επιθετικότερη εκδοχή), προστάτη των αδυνάτων και όσων δεν έχουν φωνή στο διεθνές σύστημα, που επιδιώκει την αποκατάσταση των αδικιών και των ανισοτήτων, με συνέπεια να αποδίδει τη διάθεση θεσμικής ανατροπής ή έστω προσαρμογής της διεθνούς τάξης πραγμάτων σε ένα πολυπολικό σχήμα, στην αναποτελεσματική λειτουργία των διεθνών μηχανισμών. Και βέβαια ενδεικτική των αντιλήψεων του ενοίκου του Λευκού Παλατιού είναι η αποστροφή του ότι η Aγκυρα εμπιστεύεται εξίσου τη Δύση και τη Ρωσία!
Στη Νέα Υόρκη ο Τούρκος πρόεδρος συναντήθηκε με πολλούς ηγέτες, με κορυφαία στιγμή αυτή με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Νετανιάχου, με τον οποίο είχαν ανταλλάξει πλήθος… φιλοφρονήσεων («τύραννο» τον είχε αποκαλέσει ο Ερντογάν, «σφαγέα» τον είχε χαρακτηρίσει ο Νετανιάχου) στο πρόσφατο παρελθόν. Στη σύνοδο των χωρών του G20 είχε μια σύντομη συνάντηση και με τον Αιγύπτιο ομόλογό του, γεγονός που επιβεβαιώνει την τάση της Aγκυρας να επανακάμψει στην Ανατολική Μεσόγειο, κλείνοντας μέτωπα που η ίδια έχει ανοίξει με κράτη της περιοχής. Aλλωστε, δεν ήταν ιδιαίτερα τιμητικό να είναι η κυβέρνηση της Τρίπολης στη Λιβύη το μόνο ουσιαστικό έρεισμά της στην περιφέρεια. Το χαμήλωμα των τόνων, που αφορά και την Ελλάδα, αλλά ευρύτερα η απουσία τακτικών αναφορών στη «Γαλάζια Πατρίδα» και η «διόρθωση» σε επιμέρους ζητήματα, όπως το Παλαιστινιακό και η υποστήριξη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, αφενός παρουσιάζουν την Τουρκία ως έναν περισσότερο αξιόπιστο δρώντα και πάντως χωρίς τις διαθέσεις του ταραχοποιού, αφετέρου διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για την εξεύρεση ενός modus operandi με τους ισχυρούς περιφερειακούς δρώντες. Μάλιστα, αν επιβεβαιωθούν οι δηλώσεις Ερντογάν περί κοινών γεωτρήσεων με το Ισραήλ (παρότι έχει υπάρξει πολυετής προεργασία ανάμεσα σε εταιρείες, μοιάζει προσώρας πολύ προωθημένο), τότε η αποκατάσταση των σχέσεων αρχίζει να αποδίδει καρπούς.
Υπάρχει όμως μια εμφανής διάσταση ανάμεσα στις φιλοδοξίες της Τουρκίας, ακόμη και αν για λόγους τακτικής αυτή τη στιγμή έχουν δημόσια μετριαστεί, και στην πραγματικότητα, η οποία υποχρεώνει τη γειτονική μας χώρα να προσεγγίσει τα ζητήματα με λιγότερη αλαζονεία και διάθεση ηγεμόνευσης. Επειδή όμως ο Ερντογάν έχει την πεποίθηση ότι είναι παγκόσμιος παίκτης, που βρίσκεται σε διάφορα διαπραγματευτικά τραπέζια, άρα έχει ρόλο και λόγο στις εξελίξεις και οπωσδήποτε μπορεί να διαβουλεύεται με εταίρους και αντιπάλους από καλύτερη αφετηρία, προκύπτει μια αντικειμενική δυσκολία ώστε να μπει σε καλούπια και να αποδεχθεί κανόνες του παιχνιδιού που θεωρεί ότι τον περιορίζουν και τους οποίους σε κάθε περίπτωση εκτιμά ότι είναι σε θέση να τους αλλάξει ή να τους προσαρμόσει βάσει των επιθυμιών του. Είναι χαρακτηριστική η αντίδρασή του στη συμφωνία της Ινδίας με σειρά κρατών, και τη σφραγίδα της Ουάσιγκτον, για τη δημιουργία ενός ανταγωνιστικού στον κινεζικό Belt Road Initiative διαδρόμου εμπορίου, ενέργειας και δεδομένων (data), όπου πέραν της επισήμανσης ότι κανένα έργο στην περιοχή (όπως άλλωστε ανέφερε και για τα ενεργειακά στην Ανατολική Μεσόγειο) δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς την έγκριση και τη συμμετοχή της Τουρκίας, διέρρευσαν εν συνεχεία πληροφορίες για την κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου σε συνεργασία με την Κίνα.
Με αυτή τη χώρα, με τη μεγαλομανή αντίληψη που ακουμπάει μερικώς στην πραγματικότητα αλλά έχει και στοιχεία υπερβολής/υπερεκτίμησης των δυνατοτήτων της, καλούμαστε να διαπραγματευτούμε και να επιχειρήσουμε να τη βάλουμε σε ένα πλαίσιο, προωθώντας την επικράτηση συγκεκριμένων προϋποθέσεων στον επικείμενο διάλογο. Σημειωτέον δε πως οι δυτικοί εταίροι μας δεν είναι στην παρούσα φάση σε κλίμα εποικοδομητικής εμπλοκής τους στις διαβουλεύσεις ανάμεσα σε Αθήνα και Aγκυρα, όχι ως προς το περιεχόμενο, αλλά σε σχέση με την απόρριψη και την έμπρακτη αποδοκιμασία ακραίων και αντιπαραγωγικών απόψεων, όπως αυτές που έχουν διατυπωθεί από την Τουρκία. Είναι επομένως υποχρέωση της ελληνικής πλευράς να πείσει τους εταίρους της για την ανάγκη εξορθολογισμού των τουρκικών θέσεων ώστε να αυξηθούν οι πιθανότητες επιτυχίας, όπως και η υπόμνηση ότι η διαιώνιση της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης αφήνει πάντα ανοιχτό το σενάριο της ένοπλης σύρραξης, και δη με την Τουρκία να αποκλίνει συνεχώς από τη Δύση.
Ελλάδα και Τουρκία ξεκινούν τη συζήτησή τους με προσδοκίες που δεν συναντώνται απαραιτήτως με την πραγματικότητα. Εμείς αποσκοπούμε στην οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας απέναντι σε μια αναθεωρητική δύναμη με αυτοπεποίθηση, που μας θεωρεί μέρος μιας ευρύτερης διαπραγμάτευσης με τη Δύση και πιστεύει ότι έχει ισχυρό πλεονέκτημα στο διμερές πεδίο λόγω των συντελεστών ισχύος, έχοντας συν τοις άλλοις υιοθετήσει παράλογες αξιώσεις. Από την άλλη, η Aγκυρα έχει την ψευδαίσθηση ότι με τακτικισμούς θα αποκαταστήσει την αξιοπιστία της χωρίς κόπο, ενδεχομένως διεξάγοντας ένα διάλογο άνευ περιεχομένου, ενώ θα έχει την ευκαιρία –αν το κρίνει απαραίτητο– να επιστρέψει στην ένταση και στην παραβίαση του διεθνούς δικαίου χωρίς συνέπειες, ποντάροντας στην αξία της.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος. Κυκλοφορεί το βιβλίο του με τον Δημήτρη Καιρίδη «Ανατολική Μεσόγειος: Ολική επαναφορά», σε συνεργασία με τον Μάκη Προβατά (εκδόσεις Πατάκη).
