ΘΕΜΑ: Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία (Θάνατοι και Αυτοκτονίες)
ΣΧΕΤ. : α. Ν. 3850/2010 (ΦΕΚ Α΄ 84, «Κύρωση του Κώδικα Νόμων για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων»)
β. Υπ΄ αριθμ. πρωτ. 20911/26-9-2016/ΥΠΕΚΑ/ΣΕΠΕ
γ. ΣΥΑ ΥΠΕΘΑ 2022
δ. Υπ’ αριθμ. πρωτ. 1376/2022 έγγραφό μας
ε. Υπ’ αριθμ. πρωτ. 668/2023 έγγραφό μας
στ. Υπ’ αριθμ. πρωτ. 1234/2023 έγγραφό μας
ζ. Υπ’ αριθμ. πρωτ. 1273/2023 έγγραφό μας
η. Υπ’ αριθμ. πρωτ. 1432/2023 έγγραφό μας
θ. Υπ’ αριθμ. πρωτ. 1656/2023 έγγραφό μας
ι. Υπ’ αριθμ. πρωτ. 19/2024 έγγραφό μας
ια. Υπ’ αριθμ. πρωτ. 308/2024 έγγραφό μας
Κύριε Υπουργέ.
Πρόσφατα η Ομοσπονδία μας ανέδειξε για μια ακόμα φορά, αυτή τη φορά με αφορμή την τραγική επιστολή μιας μάνας που «έχασε» το παιδί της, τα σοβαρά προβλήματα που έχει η εφαρμογή της Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία στις ΕΔ, σε σημείο να εγείρονται εύλογα ερωτήματα ως προς το αν ο νόμος τηρείται καν [σχετικό (ια)]. Σήμερα, θα επανέλθουμε με στοιχεία, όπως εξάλλου συνηθίζουμε σε τέτοιες περιπτώσεις.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που καταφέραμε να περισυλλέξουμε από το διαδίκτυο (διότι, δυστυχώς, η Υπηρεσία δεν συνηθίζει να παρέχει τέτοια στατιστικά), για το έτος 2023 καταγράψαμε είκοσι τέσσερις (24) θανάτους εν ενεργεία στρατιωτικών. Συγκεκριμένα:
α. Εννέα (9) θανάτους εν ενεργεία στρατιωτικών από δυστυχήματα ενώ βρίσκονταν σε διατεταγμένη υπηρεσία και συγκεκριμένα:
(1) Πέντε (5) θανάτους από πτώσεις αεροσκαφών.
(2) Τρεις (3) θανάτους σε αποστολή στο εξωτερικό.
(3) Ένα (1) θάνατο από τροχαίο.
β. Τέσσερις (4) αυτοκτονίες, οι δύο διά απαγχωνισμού και οι δύο με χρήση όπλου, εκ των οποίων η μία (1) έλαβε χώρα μέσα στην Υπηρεσία.
γ. Δέκα (10) θανάτους από καρδιολογικά αίτια (κατά βάση ανακοπές), εκ των οποίων:
(1) Τέσσερις (4) περιπτώσεις ανακοπής μέσα στην Υπηρεσία, εκ των οποίων η μία αφορούσε νέο παιδί, 20 ετών.
(2) Δύο (2) περιπτώσεις κατέληξαν σε νοσοκομείο.
(3) Τέσσερις (4) περιπτώσεις στις οικίες των εκλιπόντων.
δ. Ένα (1) θάνατο σε τροχαίο εντός της Υπηρεσίας.
Διευκρινίζουμε ότι στα ανωτέρω νούμερα δεν συμπεριλάβαμε περιπτώσεις τροχαίων, παρόλο που δεν μπορεί να αποκλειστεί αν έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια ιδιωτικών μετακινήσεων προς/από την Υπηρεσία, περιπτώσεις θανάτων από παθολογικά αίτια (κατά βάσιν καρκίνους) για τους οποίους ελλείψει αρμοδίων διερευνήσεων και ανεπάρκειας στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο ή τους σχετιζόμενους μηχανισμούς, ουδείς μπορεί να γνωρίζει μετά βεβαιότητας εάν οφείλονται στην Υπηρεσία (πχ ύπαρξη αμιάντου ή χρήση ακατάλληλων χημικών ουσιών) ή όχι, παρά το γεγονός ότι, όπως αποδεικνύεται κι από τελεσίδικη δικαστική απόφαση για θάνατο από αμίαντο, η υπαιτιότητα της Υπηρεσίας μπορεί να αποδειχθεί έως και πολλά έτη μετά, συμπεριλαμβανομένων των παραλείψεών της.
Επίσης, ως εύκολα γίνεται αντιληπτό, δεν αναφέρονται καν οι περιπτώσεις των σοβαρά τραυματισμένων (πχ από τις φωτιές στον Έβρο όπου στρατιωτικοί είχαν διαταχθεί να παριστάνουν τους πυροσβέστες, ή από την αποστολή στη Λιβύη), ή θανάτων στο πλαίσιο ιδιωτικών δραστηριοτήτων. Η σκόπιμη παράλειψή μας σχετίζεται με την τεράστια δυσκολία εξεύρεσης και διασταύρωσης αυτών των αριθμών. Επίσης, σκοπίμως δεν συμπεριλάβαμε περιπτώσεις που αφορούν στρατεύσιμους. Κοινώς, προσεγγίσαμε το θέμα με ιδιαίτερη ελαστικότητα.
Υπό τις ανωτέρω παραδοχές, θέτουμε κατ’ αρχάς το ερώτημα: εν καιρώ ειρήνης, 24 νεκροί εν ενεργεία στρατιωτικοί, εκ των οποίων οι εννιά (9) βρίσκονταν σε διατεταγμένη υπηρεσία, είναι μικρό ή μεγάλο νούμερο;
Την απάντηση στο γιατί φτάσαμε σε αυτό τον αριθμό, δίνει το διαδίκτυο και γενικότερα τα ΜΜΕ από όπου επιλέξαμε μερικά ενδεικτικά άρθρα:
α. Σε άρθρο στον ιστότοπο in.gr με τίτλο «Προβληματισμός από τα πολύνεκρα δυστυχήματα στις Ένοπλες Δυνάμεις» και ημερομηνία 29/11/2004, διαβάζουμε μεταξύ άλλων: «Οι Ένοπλες Δυνάμεις θρήνησαν 24 ανθρώπους σε τρία διαφορετικής φύσεως πολύνεκρα δυστυχήματα το 2004, που όμως καταδεικνύουν όλα το ίδιο πράγμα: ότι οι ΕΔ χρήζουν ριζικής αναδιάρθρωσης, προκειμένου να ανταποκρίνονται μεν στις αυξημένες προκλήσεις των καιρών, αλλά και να εξασφαλίζουν τη σωματική ακεραιότητα του ανθρώπινου δυναμικού. […] Τα άσχημα μαντάτα κατέφθασαν αρχικά στο ΓΕΣ την Μεγάλη Πέμπτη, 8 Απριλίου από το ακριτικό φυλάκιο Μανίτσα, σε απόσταση περίπου 3χλμ. από το Σουφλί: πέντε στρατιώτες βρήκαν ακαριαίο θάνατο από ηλεκτροπληξία, όταν επιχείρησαν να επανατοποθετήσουν τον ιστό της σημαίας στη βάση του μετά από εργασίες συντήρησης. Ο ιστός ήλθε σε επαφή με ηλεκτροφόρα καλώδια της ΔΕΗ, τα οποία βρίσκονται ακριβώς πάνω από το φυλάκιο (!) και οι πέντε νέοι -ηλικίας από 20 έως 28 ετών- που κλήθηκαν να υπηρετήσουν την πατρίδα, σκοτώθηκαν αμέσως.»
β. Σε άρθρο στον ιστότοπο onalert με τίτλο «Αυτοκτονίες στις ΕΔ: Οι στρατιωτικοί δεν είναι από ‘’ατσάλι’’ επειδή φορούν στολή» και ημερομηνία 31/3/2014, διαβάζουμε μεταξύ άλλων για πέντε (5) αυτοκτονίες και τουλάχιστον τρεις (3) απόπειρες.
γ. Σε άρθρο στον ιστότοπο militaire με τίτλο «Εργασιακό στρες στις ΕΔ και αυτοκτονίες: Υπάρχουν και τα δύο και κάτι πρέπει να γίνει» και ημερομηνία 25/8/2017, διαβάζουμε μεταξύ άλλων: «Υπάρχουν βεβαιωμένες περιπτώσεις στρατιωτικών στους οποίους οι ιατροί των στρατιωτικών νοσοκομείων, έχουν διαγνώσει “εργασιακό στρες”. Όποιος διαβάσει τι μπορεί να προκαλέσει μάλλον θα τρομάξει,γιατί συνήθως καταλήγει σε άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας. Ποιο είναι το παράδοξο; Ότι ενώ οι στρατιωτικοί επαναλαμβάνουμε ιατροί το αναγνωρίζουν ως πάθηση και γι΄ αυτό κάνουν τη διάγνωση, αυτή δεν αναγνωρίζεται από την υπηρεσία!!! […] Πριν από περίπου δυο χρόνια, πάλι Αύγουστος ήταν , διαδοχικές περιπτώσεις αυτοκτονιών είχαν οδηγήσει τον τότε ΑΣΔΕΝάρχη Αντιστράτηγο Μεϊμάρη, να ζητήσει να μεταφραστούν όλα τα αμερικανικά εγχειρίδια για το θέμα των αυτοκτονιών. Δεν χρειάζεται να ανακαλύπτουμε τον τροχό. Οι μεταφράσεις έγιναν, ο ΑΣΔΕΝάρχης έδωσε έγγραφες οδηγίες και μετά; Μετά τίποτα…Ελπίζουμε ότι δεν θα μας προκύψει ξανά το δυσάρεστο γεγονός. Αλλά να που διαρκώς το βρίσκουμε μπροστά μας και κάτι πρέπει να κάνουμε.»
δ. Σε άρθρο στον ιστότοπο armyvoice με τίτλο «Το ατύχημα στις ΕΔ είναι θέμα χρόνου» και ημερομηνία 12/3/2023, διαβάζουμε τεκμηριωμένη ανάλυση με αφορμή το δυστύχημα των Τεμπών, από την οποίαν προκύπτει ότι η έλλειψη κουλτούρας στην υγεία και ασφάλεια στην εργασία, είναι η επικρατούσα κουλτούρα στη χώρα μας. Απλώς για την ιστορία θα αναφέρουμε ότι, πριν το άρθρο είχαμε ήδη μία πτώση αεροσκάφους και έκτοτε άλλες δύο καθώς και ένα τραγικό δυστύχημα στη Λιβύη.
Η Αλήθεια και η ακρίβεια των ανωτέρω γεγονότων ενισχύεται από την επίσημη επιβεβαίωση των γεγονότων εκ μέρους της Πολιτείας:
- Το τραγικό συμβάν του 2004 στο φυλάκιο Μάνιτσα αποτέλεσε την αφορμή να κινητοποιηθεί, επιτέλους, η Πολιτεία. Αποτέλεσμα αυτής της αντίδρασης ήταν η εκπόνηση του εξαιρετικού ΣΥΑ ΥΠΕΘΑ 2007, δηλαδή του εσωτερικού προτύπου Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία. Επίσης, σε δεύτερο χρόνο υπήρξε πρόνοια να συμπεριληφθούν οι ΕΔ στις υποχρεώσεις που πηγάζουν από τον ΚΝΥΑΕ [(α) σχετικό].
- Το 2008 το ΓΕΕΘΑ θέτει σε κυκλοφορία εγχειρίδιο με τίτλο «ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΤΗΤΑ», όπου μεταξύ άλλων διαβάζουμε ότι «Η αυτοκτονία, η τραγική αυτή κατάληξη λόγω βιωμάτων έντονης μοναξιάς, έλλειψης υποστήριξης, απελπισίας, αχρηστίας και ετεροκαθορισμού, είναι μία από συνήθεις αιτίες θανάτου και μάλιστα στην Ελλάδα παριστά τη 2η από πλευράς συχνότητας, σε νέους ηλικίας 15-25 ετών. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι μεγάλο ποσοστό των Μόνιμων Στελεχών και του προσωπικού Στρατευμένης θητείας ανήκει σε αυτό το φάσμα ηλικίας. Πολλές από τις αυτοκαταστροφικές ενέργειες εντός στρατιωτικού περιβάλλοντος είναι δυνατόν να προληφθούν. […] Ο κοινός δείκτης αυτοκτονιών και των τριών κλάδων των ΕΔ εμφανίζεται ελαφρά αυξημένος σε σχέση με τον επίσημο δείκτη του γενικού πληθυσμού της Ελλάδος, αλλά όχι και τον πραγματικό.». Για την ιστορία να επισημάνουμε ότι εν λόγω εγχειρίδιο εκπονήθηκε πριν την έναρξη της οικονομικής κρίσης, με όσα αυτή επέφερε ως δυσμενείς συνέπειες (συμπεριλαμβανομένου του συντονισμένου ψυχολογικού πολέμου που υπέστη το προσωπικό των ΕΔ).
- Ομοίως το 2008, πάλι το ΓΕΕΘΑ θέτει σε κυκλοφορία «Εγχειρίδιο επί θεμάτων Ψυχοκοινωνικής Μέριμνας Προσωπικού», όπου μεταξύ άλλων ασχολείται με τοπ στρες και τα αποτελέσματά του στο προσωπικό (ένα εκ των οποίων και οι τάσεις αυτοκτονικότητας).
- Σύμφωνα με το ερώτημα κοινοβουλευτικού ελέγχου με αριθμό 9361/05-11-08, γινόταν λόγος για υψηλότερη αναλογία αυτοκτονιών μόνο για το προσωπικό του ΣΞ, σε σχέση με τα αντίστοιχα ποσοστά στην ευρύτερη κοινωνία. Οι διαπιστώσεις είχαν επιβεβαιωθεί από την υπ’ αριθμ. Φ. 900α /6096/9957/28 Νοεμβρίου 2008/ΥΠΕΘΑ, όπου αναφέρονταν σειρά από μέτρα που είχαν ληφθεί (ένα εκ των οποίων και η παροχή ψυχολογικής υποστήριξης).
Όλα τα παραπάνω έχουν ένα κοινό σημείο, το οποίο έχουμε αναδείξει κατ’ επανάληψη: ενώ τα προβλήματα είναι γνωστά, δεν τηρείται τίποτα, διότι δεν μπορεί να τηρηθεί τίποτα. Δυστυχώς αποτελεί πικρή διαπίστωση ότι τα κείμενα υπάρχουν, απλά για να υπάρχουν και να τεκμαίρεται μια εικονική συμμόρφωση της Διοικήσεως.
Ενδεικτικά θα αναφέρουμε, ίσως, το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα: Οι Ένοπλές Δυνάμεις δεν είναι οικονομικές επιχειρήσεις που να μπορούν να κατηγοριοποιούνται συμφώνως ΣΤΑΚΟΔ, όπως και ισχύει. Ομοίως, οι Ένοπλες Δυνάμεις, ένας πολυσύνθετος, σχεδόν ζωντανός οργανισμός, ανάλογα με το είδος της δραστηριότητας, δεν μπορεί να συγκρίνεται με ένα super market, με ένα βενζινάδικο, με μια ξενοδοχειακή εγκατάσταση. Και όμως, αυτό προβλέπει ο νόμος. Είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις όπου η αντιστοιχία είναι ρεαλιστική και ως εκ τούτου να υπάρχει δυνατότητα για ουσιαστική συμμόρφωση με τα ισχύοντα (πχ σε ναυπηγοεπισκευαστικές εργασίες).
Στο παρελθόν έχει υπάρξει παραδοχή από το ΥΠΕΘΑ (Φ. 900α /2035/16514/28 Μαρτίου 2019) ότι ο αριθμός Τεχνικών Ασφαλείας και Ιατρών Εργασίας δεν επαρκεί. Τι έχει βελτιωθεί έκτοτε; Πόσο εύκολη είναι η τήρηση του εσωτερικού προτύπου (πλέον ΣΥΑ ΥΠΕΘΑ 2022) όταν δεν υφίστανται οι οικονομικοί πόροι και το αναγκαίο προσωπικό για να την υποστηρίξει; Πως μπορεί να υποστηριχθεί η πρόθεση της Ηγεσίας των ΕΔ, όταν μετά την ευεργετική προσθήκη του άρθρου 2, παρα.2 στον ΚΝΥΑΕ, τέθηκε σε διαβούλευση η δυνατότητα γενικόλογων εξαιρέσεων [σχετικό (β)];
Για να επανέλθουμε στα στατιστικά:
- τι έχει βελτιωθεί από τους 24 νεκρούς του (Νοεμβρίου του) 2004 στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν και στρατεύσιμοι, έως τους 24 μονίμους του 2023;
- τι έχει βελτιωθεί στις συνθήκες εργασίας και φτάσαμε στις 185 (και όχι 179) παραιτήσεις το 2023, όταν το 2014 ήταν 81 (μόνο για το ΠΝ);
- τι έχει βελτιωθεί όταν έχει διευρυνθεί δραματικά το εύρος από το οποίο ξεκληρίζονται οι στρατιωτικοί;
Η απάντηση βρίσκεται πάλι σε ρεπορτάζ από το διαδίκτυο και συγκεκριμένα από τον Οικονομικό Ταχυδρόμο, με τίτλο «Εργατικά ατυχήματα: Προς αρνητικό ρεκόρ οι θάνατοι στους χώρους εργασίας το 2023» (και ημερομηνία δημοσίευσης 12/11/23). Σύμφωνα με το άρθρο «Πρόκειται για ‘‘έκρηξη δυστυχημάτων’’ στο χώρο εργασίας το μέγεθος της οποίας γίνεται κατανοητό εάν τα στοιχεία συγκριθούν με το 2022 το οποίο χαρακτηρίζεται ως ‘‘εξαιρετικά κακή χρονιά για την υγεία και ασφάλεια στην εργασία’’».
Κύριε Υπουργέ.
Με έγγραφό μας [(ε) σχετικό] είχαμε σχολιάσει το θάνατο συναδέλφου μας, ο οποίος παρασύρθηκε από αστικό λεωφορείο, διότι έτρεχε να προλάβει το αντίστοιχο υπηρεσιακό. Θέσαμε ένα ερώτημα τότε: τι θα συνέβαινε αν δεν το προλάβαινε; Απάντηση φυσικά δεν δόθηκε.
Οι ενέργειες που οφείλουν να αναλαμβάνονται προβλέπονται ρητώς και οι ΕΔ δεν εξαιρούνται από αυτές, παρά τις όποιες προσπάθειες. Τα άρθρα 42 και 43 του ΚΝΥΑΕ ορίζουν όλες τις υποχρεώσεις που οφείλει να αναλαμβάνει η εργοδοσία. Η αντιμετώπιση ενός προβλήματος ξεκινάει με την παραδοχή της ύπαρξής του. Δυστυχώς, όμως, η κουλτούρα των ΕΔ, εκτός από μερικές, συγκεκριμένες, φωτεινές εξαιρέσεις, όπως αυτές που αναφέραμε προηγουμένως, δεν συμπεριλαμβάνει την αναγνώριση του προβλήματος, διότι αν την συμπεριελάμβανε, τότε θα απαιτούσε και λύσεις. Αυτό που απαιτούμε είναι η τήρηση του νόμου.
Η Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία δεν μπορεί να κοστολογείται ως βάρος και, μετά τα όσα αποκομίσαμε κατά τις συναντήσεις που είχε πρόσφατα η Ομοσπονδία μας με τους κ.κ. Αρχηγούς των τριών ΓΕ όπου και διαπιστώσαμε μια ανθρωποκεντρική στροφή, είμαστε βέβαιοι ότι η «λογική» αυτή διέπει και τη δική Σας Διοίκησή. Σας γνωρίζουμε, λοιπόν, ότι η Ομοσπονδία μας θα στηρίξει εμπράκτως κάθε προσπάθειά Σας προς την κατεύθυνση της βελτίωσης των συνθηκών εργασίας των στρατιωτικών.
Στο ανωτέρω πνεύμα, επαναφέρουμε τα αιτήματά μας για:
α. Δημοσιοποίηση των στατιστικών αναφορικά με ατυχήματα, τραυματισμούς, θανάτους, αυτοκτονίες και γνωστοποίηση του αριθμού των περιστατικών που διερεύνησε η Αρχή Επιθεώρησης Εργασίας.
β. Τη διενέργεια έρευνας της επαγγελματικής ικανοποίησης των στρατιωτικών, υπό συνθήκες διασφάλισης της ανωνυμία τους.
γ. Τη θέσπιση ρητών προβλέψεων που να διασφαλίζουν δίχως αστερίσκους και εξαιρέσεις την τήρηση του συνολικού πλαισίου ΥΑΕ στις ΕΔ, διά της υιοθέτησης της πρότασής μας [σχετικό (ι)].
δ. Την οριστική θεσμική αντιμετώπιση του σιωπηρού δολοφόνου (του εργασιακού στρες και των επαγγελματικών συνδρόμων που οφείλονται σε ψυχοκοινωνικούς παράγοντες), διά της υιοθέτησης της πρότασής μας [σχετικό (ζ)].
ε. Επίσημη συνάντηση με αντιπροσωπεία της Ομοσπονδίας μας, κατά την οποίαν θα σας παραθέσουμε το εύρος και τη σοβαρότητα του προβλήματος.
Το συναρμόδιο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης παρακαλείται όπως λάβει υπόψιν τα ανωτέρω εν όψει βελτιώσεων στο υφιστάμενο πλαίσιο.
