Το ηλεκτρονικό έγκλημα, κυβερνοέγκλημα ή έγκλημα στο διαδίκτυο (αγγλικά: electronic crime ή cybercrime) είναι το έγκλημα που περιλαμβάνει έναν υπολογιστή και ένα δίκτυο. Ο υπολογιστής μπορεί να είναι το μέσο για τη διάπραξη του εγκλήματος ή να αποτελεί τον στόχο.
Συνήθη ηλεκτρονικά εγκλήματα περιλαμβάνουν υποθέσεις ηλεκτρονικής επίθεσης και κατασκοπείας κυβερνητικών ή μη κυβερνητικών φορέων, οικονομικής απάτης, εκφοβισμού και εκβιασμού.
Ετυμολογικά η σύνθετη λέξη Κυβερνοέγκλημα προέρχεται από τις επιμέρους λέξεις Cyber (Cybernitics) + Crimen, οι οποίες με τη σειρά τους προέρχονται από τις ελληνικές λέξεις Κυβερνήτης + Κρίμα, αντίστοιχα. Η ετυμολογική αυτή εκδοχή παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά στις 7-6-2017 στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
Η λέξη Cybernitics (Κυβερνητική) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά την δεκαετία του 1940, από τον μαθηματικό και φιλόσοφο Νόρμπερτ Βίνερ .
Τύποι εγκλημάτων
Το έγκλημα στον κυβερνοχώρο μπορεί να ταξινομηθεί σε τρεις εκδοχές:
-εγκλήματα ειδικά για το διαδίκτυο
-όπως οι επιθέσεις κατά συστημάτων πληροφοριών ή το phishing (π.χ. ψεύτικοι δικτυακοί τόποι τραπεζών για την απόκτηση κωδικών πρόσβασης που επιτρέπουν την πρόσβαση στους τραπεζικούς λογαριασμούς των θυμάτων):
-διαδικτυακή απάτη και πλαστογραφία
-η μεγάλης κλίμακας απάτη μπορεί να διαπραχθεί στο διαδίκτυο μέσω μέσων όπως η κλοπή ταυτότητας, το phishing , το spam και ο κακόβουλος κώδικας:
-παράνομο διαδικτυακό περιεχόμενο
-συμπεριλαμβανομένου υλικού σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, υποκίνησης σε φυλετικό μίσος, υποκίνησης σε τρομοκρατικές πράξεις και εξύμνησης της βίας, της τρομοκρατίας, του ρατσισμού και της ξενοφοβίας.
Πολλοί τύποι εγκλημάτων, συμπεριλαμβανομένης της τρομοκρατίας, της εμπορίας ανθρώπων, της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών και της εμπορίας ναρκωτικών, έχουν μεταφερθεί στο διαδίκτυο ή διευκολύνονται διαδικτυακά. Κατά συνέπεια, οι περισσότερες ποινικές έρευνες έχουν ψηφιακή συνιστώσα.
Οι σημαντικότερες τάσεις του κυβερνοεγκλήματος αποτυπώνονται με αναλυτικό τρόπο στην τελευταία έκθεση (IOCTA) της Europol και αγγίζουν τις περιοχές
-των απατών γύρω από τις οικονομικές μας συναλλαγές (αγορά προϊόντων και υπηρεσιών, τραπεζικές συναλλαγές),
-της σεξουαλικής εκμετάλλευσης ανηλίκων,
-την παρουσία στο σκοτεινό διαδίκτυο μορφών του οργανωμένου εγκλήματος (ναρκωτικά, φάρμακα, όπλα, trafficking, ξέπλυμα Βρώμικου Χρήματος και μέσω κρυπτοχρήματος).
Ιδιαίτερα κατά την πανδημική περίοδο παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση του κυβερνοεγκλήματος παγκοσμίως.
Αντιμετώπιση
Το πρώτο νομικό κείμενο που ρυθμίζει τα θέματα αντιμετώπισης του κυβερνοεγκλήματος είναι η Σύμβαση της Βουδαπέστης (Cybercrime Convention) του Συμβουλίου της Ευρώπης η οποία υπογράφηκε το 2001.
Αποτελεί την η πρώτη διεθνής συνθήκη για τα εγκλήματα που διαπράττονται μέσω του Διαδικτύου και άλλων δικτύων υπολογιστών και αφορά ιδίως:
τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας,
την απάτη που σχετίζεται με τους υπολογιστές,
την σεξουαλική εκμετάλλευση ανηλίκων και
τις παραβιάσεις της ασφάλειας των δικτύων.
Περιέχει επίσης μια σειρά από εξουσίες και διαδικασίες, όπως η έρευνα δικτύων υπολογιστών.
Ο κύριος στόχος της Σύμβασης είναι η άσκηση κοινής ποινικής πολιτικής, με στόχο την προστασία της κοινωνίας από το έγκλημα στον κυβερνοχώρο, ιδίως με τη θέσπιση κατάλληλης νομοθεσίας και την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας.
Η Σύμβαση της Βουδαπέστης (Budapest Convention or Cybercrime Convention) κυρώθηκε με το Νόμο 4411/2016 (ΦΕΚ Α 142/3-8-2016) ο οποίος αποτελεί τον πρώτο Νόμο για την αντιμετώπιση του Κυβερνοεγκλήματος στην Ελλάδα.
Την συγκεκριμένη Σύμβαση έχουν υπογράψει αυτή τη στιγμή 66 χώρες από όλο τον κόσμο (όχι μόνο από την Ευρώπη) και πολλές άλλες χώρες είναι στη διαδικασία για την ενσωμάτωση, με πολλαπλά οφέλη για τα άτομα και τις κοινωνίες τους.
Το Κυβερνοέγκλημα φυσικά εξελίσσεται και για το λόγο αυτό οι θεσμικές πρωτοβουλίες συνεχίζονται και σε εξέλιξη βρίσκεται ήδη η συμπλήρωση της παραπάνω Συνθήκης με το 2ο Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο, το οποίο υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης στις 17/11/2021 .
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Κυβερνοασφάλεια (ENISA) έχει αρμοδιότητα την επίτευξη υψηλού επιπέδου ασφάλειας στο διαδίκτυο.
Οι νόμοι και οι δράσεις της ΕΕ αποσκοπούν να βελτιώσουν:
-την πρόληψη, τη διερεύνηση και τη δίωξη του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών
-την ανάπτυξη ικανοτήτων στην επιβολή του νόμου και στο δικαστικό σύστημα
-την συνεργασία με φορέων για την ενδυνάμωση και την προστασία των πολιτών
Το έγκλημα στον κυβερνοχώρο είναι μια εξελισσόμενη μορφή εγκλήματος, πέρα από κράτη και σύνορα. Η πολύπλοκη φύση του Κυβερνοεγκλήματος απορρέει από το γεγονός ότι λαμβάνει χώρα στο, χωρίς σύνορα, πεδίο του κυβερνοχώρου, επιδεινώνεται δε από την αυξανόμενη εμπλοκή ομάδων οργανωμένου εγκλήματος.
Οι δράστες του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο (κυβερνοεγκληματίες- cybercriminals) και τα θύματά τους μπορεί να βρίσκονται σε διαφορετικές περιοχές και οι επιπτώσεις του μπορούν να διαπερνούν τις κοινωνίες σε όλο τον κόσμο, γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη για μια επείγουσα, δυναμική και διεθνή αντίδραση.
Στην Ελλάδα, η πρόληψη, η έρευνα και η καταστολή εγκλημάτων ή αντικοινωνικών συμπεριφορών που διαπράττονται μέσω του διαδικτύου ή άλλων μέσων ηλεκτρονικής επικοινωνίας, αποτελούν την αποστολή της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της Ελληνικής Αστυνομίας.
